Het kabinet trekt fors geld uit voor het klimaat en de energietransitie: 35 miljard euro. Maar ook de grondstoffentransitie naar een circulaire economie vraagt om aandacht en actie. Het doel is een circulaire economie in 2050, maar met de huidige inspanningen lijkt dat niet haalbaar, blijkt uit recent onderzoek*. Hoe krijgen we ook deze transitie in een hogere versnelling?
Wat is de grondstoffentransitie?
De grondstoffentransitie is de overgang van een lineaire naar een circulaire economie waarin geen verspilling bestaat. Grondstoffen en materialen vormen sluitende ketens en behouden hun waarde. Stappen in deze grondstoffentransitie zijn onder andere het efficiënter maken van productieprocessen, waardoor minder grondstoffen nodig zijn. Ook kunnen meer hernieuwbare grondstoffen worden gebruikt. Daarnaast vraagt de circulaire economie om de ontwikkeling van nieuwe productiemethodes en om circulair ontworpen producten. Verder kunnen materialen worden hergebruikt of gerecycled.
Grondstoffentransitie versus energietransitie
Deze grondstoffentransitie staat, vergeleken met de energietransitie, nog in de kinderschoenen. Voor de energietransitie bestaat een goed handelingsperspectief. Een consument of een bedrijf kan relatief eenvoudig overstappen naar groene energie. Groene energie is in ruime mate aanwezig en het aandeel groene energie groeit almaar. Er wordt geïnvesteerd in grote zonneparken en er zijn windparken op zee. De investeringskosten van deze projecten worden steeds lager, omdat de onderzoeks- en ontwikkelingskosten inmiddels laag geworden zijn, waardoor ook de businesscase aantrekkelijker wordt.
De grote vijver van groene energie
De vijver van groene energie is groot, die van sluitende grondstoffen- en materialenketens nog niet. De overgang naar een circulaire economie bevindt zich nu in de innovatiefase. De parallel trekkend met energie; de eerste frontrunners en initiatiefnemers plaatsen een zonnepaneel of zetten een pilot op met een windmolen. Voor grondstoffenketens bestaat nog geen algemeen en breed gebruikt systeem, geen smart grid. Het is in dit stadium nog een losse en niet coherente hoeveelheid van kleinschalige initiatieven. De energietransitie kwam pas écht in beweging toen er schaal ontstond, doordat grote zonnevelden en windturbineparken werden gerealiseerd die als één systeem gingen werken. Voor de grondstoffentransitie zal hetzelfde moeten gebeuren.
De ene volgt de andere transitie
Voor iedere transitie geldt dat het ‘nieuwe’ wordt ontwikkeld, terwijl het ‘oude’ geleidelijk wordt afgebouwd, maar beide systemen bestaan nog een periode naast elkaar. Dat geldt voor de energietransitie, waar groene energievoorzieningen worden opgebouwd en naast de fossiele voorzieningen functioneren, die vervolgens langzaam worden afgeschaald. Hetzelfde geldt voor de circulaire grondstoffenketens. Daarvan komen er steeds meer, maar de lineaire ketens zijn niet opeens verdwenen. Extra uitdaging voor de grondstoffentransitie is dat deze complexer werkt dan de energietransitie. De markt voor energie is relatief overzichtelijk. Er zijn kolen en gas, de groene energievoorzieningen bestaan grofweg uit zon en wind. De ketens waarin grondstoffen en materialen circuleren zijn veel diverser en veel fijnmaziger. Dat maakt de uitdaging voor de circulaire economie zo mogelijk nog groter.
Steeds groter smart grid aan grondstoffenketens
Hoewel in een andere ontwikkelfase en complexer van aard, het onderwerp grondstoffen komt bij steeds meer bedrijven op de agenda, merken we. Bedrijven met concrete ambities op het vlak van de circulaire economie bewijzen in toenemende mate dat het goed haalbaar is om hun grondstoffenstromen te verduurzamen. Milgro ondersteunt deze partijen daarbij door continu te bouwen aan een steeds groter netwerk van materialen- en grondstoffenketens, een smart grid van grondstoffenstromen, dat nu al honderden circulaire oplossingen bundelt. Doordat Milgro al die stromen inzichtelijk heeft, kunnen we partijen ondersteunen bij het terugdringen van verspilling door minder in te kopen, en kunnen we partijen faciliteren bij circulair inkopen en het verduurzamen van onvermijdbare stromen. Een ontdoener wordt middels onze aanpak een ontvanger en andersom. Zo slaan we van duurzaam afvalmanagement de brug naar grip op grondstof en het managen van natuurlijk kapitaal.
Voortgangsrapportage van PBL: scherper beleid nodig
De status van de grondstoffentransitie wordt periodiek bijgehouden door het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL). Afgelopen maand publiceerde PBL* een voortgangrapportage. Daaruit blijkt dat de versnelling nog niet is ingezet. Het aandeel circulaire bedrijfsactiviteiten is nog niet toegenomen, vergeleken met een jaar geleden. Ook levert het nog geen toegevoegde waarde op, en ook nog niet meer werkgelegenheid. Wel is een lichte verschuiving te zien: er worden hogere circulariteitsstrategieën gebruikt. Het PBL adviseert het nieuwe kabinet om het beleid op dit thema te intensiveren.
Te veel focus op recycling: verminder verspilling!
Wat verder blijkt is dat de grondstoffentransitie nu vooral gericht is op recycling. Dat is een goede eerste stap, maar laag op de circulaire ladder. Het is een misverstand om te denken dat hoe meer we recyclen, hoe sneller we een circulaire economie realiseren. Vergelijk het met overgewicht. Een mens kan wel meer gaan sporten, maar in combinatie met een ongezond eetpatroon blijft het effect verwaarloosbaar. Er zal dus ook iets moeten gebeuren aan de verspillingskant. Minder eten.
Kijken naar de totale impact
Daarbij is het belangrijk om een materialen- of grondstoffenstroom als een totaalsysteem te benaderen. En te kijken naar de impact in de totale keten en van de totale levenscyclus. We schreven er dit blog over. De wet- en regelgeving op dit thema kan ook scherper en integraler. Een voorbeeld: het is maar de vraag of een verbod op plastic tasjes, of plastic rietjes daadwerkelijk de milieu-impact over de gehele levenscyclus verminderen of veroorzaken de kartonnen alternatieven juist meer milieu-impact? Redeneren vanuit de complete cyclus van een materiaalstroom is een goede basis voor goede regelgeving, en voor slimmere beslissingen.
Verbeterd dashboard, verbeterd inzicht
De eerste stap in de grondstoffentransitie en daarmee milieuwinst is inzicht in afvalstromen. Met een helder totaalinzicht kunnen bedrijven verspilling tegengaan én andere keuzes maken. De komende jaren staan deze twee onderwerpen nadrukkelijker op onze agenda. Hiervoor ontwikkelen we op dit moment een verbeterd dashboard, dat net als inmiddels veel gebruikte thuisdomotica voor energie een beter inzicht gaat geven in de circulaire ambities van bedrijven. Samen met onze ontvangers ontwikkelen we onze transitieprogramma’s verder door. Op die manier werken we aan het versnellen van de grondstoffentransitie.
Toe aan een eerste stap?
Het managen van natuurlijk kapitaal ligt ook binnen uw bereik. Om de circulaire potentie van uw organisatie in kaart te brengen, starten wij met het verkrijgen van inzicht in uw afvalproces door dit te digitaliseren. 
Op de hoogte blijven?
Regelmatig publiceren wij artikelen en blogs over natuurlijk kapitaal, de circulaire economie en duurzaam afval- en grondstoffenmanagement. Op de hoogte blijven? Volg ons op LinkedIn.
