Verspilling – je hebt er vast een beeld bij. Maar wist je dat de betekenis ervan veel verder gaat dan je wellicht denkt? In dit blog gaan we je uitdagen om met een frisse blik naar het begrip ‘verspillen’ te kijken. En ook hoe we verspilling kunnen terugdringen.
Wat is verspilling?
We starten met het definiëren van verspilling. Het woordenboek beschrijft verspillen als ‘op een nutteloze manier verbruiken’. Dat klinkt nog niet heel concreet. Als we rondvragen, blijkt dat bij het woord verspilling vaak aan voedselverspilling wordt gedacht. Dat is niet gek: wereldwijd wordt een derde van het beschikbare voedsel verspild. Huishoudens in Nederland alleen al gooien per persoon zo'n 33 kilo geschikt voedsel weg. Dat terwijl het voedselsysteem bijdraagt aan de uitstoot van broeikasgassen en een belangrijke drijver is van waterschaarste en biodiversiteitsverlies.
Verspilling gaat dus niet alleen over voedselverspilling. Denk ook aan verspilling van water, grondstoffen, energie, tijd, geld en talent. Wanneer we inzoomen op grondstofverspilling, doelen we niet enkel op de verloren financiële waarde van grondstoffen. We kijken dan ook naar milieueffecten en de beschikbaarheid van natuurlijke hulpbronnen die de aarde biedt. Er dus wordt naast materiaal, geld en tijd ook schone lucht, schoon drinkwater of een gezonde bodem verspild. In bredere zin betekent grondstofverspilling dat we niet zorgvuldig genoeg omgaan met kostbare natuurlijke hulpbronnen. Grondstofverspilling wordt het beste zichtbaar in de afvalbak (hoewel dit slechts een topje van de ijsberg is). Het is dan ook niet toevallig dat in het Engels de termen voor verspilling ‘wastage’ en afval ‘waste’ zo dicht bij elkaar liggen.
Er zijn veel verschillende soorten verspilling, dat hebben we inmiddels vastgesteld. In dit blog richten we ons specifiek op grondstofverspilling. Wanneer we het vanaf nu over verspilling hebben, bedoelen we dus verspilling van waardevolle grondstoffen.
Verspilling ligt complex, er komt meer bij kijken
Het streven naar het voorkomen van verspilling klinkt vanuit deze theorie (over de afvalbak) heel eenvoudig. Gewoon niets meer weggooien, vaker hergebruiken en alles recyclen toch? Niet precies. Het volgende voorbeeld laat zien hoe complex het terugdringen van verspilling kan zijn.
Van plastic fles naar fleecedeken
Neem een fleecedeken gemaakt van gerecyclede plastic PET-flessen. Op het eerste gezicht lijkt dit een duurzame circulaire oplossing waarin geen afval meer ontstaat. Maar als we verder kijken, blijkt de situatie toch anders. Bij elke wasbeurt komen er uit de fleecedeken namelijk veel microplastics vrij die niet in het filter van de wasmachine blijven hangen. Deze microplastics vervuilen ons water, de bodem en ons voedselsysteem. In dit scenario verspillen we dus minder plastic (grondstoffen) door PET-flessen te recyclen, maar verspillen we wel schone natuur die de aarde en ons gezond houdt.
En er is nog een punt van aandacht. In dit proces verliest het plastic zijn waarde. De fleecedeken zal waarschijnlijk niet meer gerecycled zal worden, terwijl PET-flessen ook opnieuw tot PET-flessen gerecycled kunnen worden via het goedgeregelde statiegeldsysteem in Nederland. En hoewel recycling niet geheel vrij is van milieueffecten, is het een beduidend betere optie dan er een laagwaardiger product van maken.
Het tegengaan van verspilling is dus zo simpel nog niet. Zoals uit bovenstaand voorbeeld blijkt, spelen er veel zaken mee. Om grondstofverspilling tegen te gaan zullen we verder moeten kijken dan de prullenbak en de afvalfase, en alle levensfases overwegen in het ontwerp van een product. Maar hoe doen we dat?
Verspilling: kijk naar de hele levenscyclus
Om grondstofverspilling in de volledigheid ervan aan te kunnen pakken, is het nuttig een volledig beeld te hebben van de levenscyclus van een product of dienst. Van grondstofwinning tot afvalverwerking. En met alle stappen daartussen en omheen zoals inkoop, transport en gebruik. Iedere stap in de levenscyclus kan impact hebben op het milieu, zoals we zagen in het voorbeeld van de fleecedeken. Een levenscyclusanalyse (LCA) is een handige tool om het geheel aan impact in kaart te brengen. Een LCA biedt inzicht in grondstoffenverlies en ecologische impact. Zo is het ook mogelijk om de milieu-impact van microplastics met een LCA te inventariseren.
Keuze voor materiaal en productontwerp
Nog een voorbeeld. Een bedrijf verpakt levensmiddelen en denkt daarbij na over de levenseindefase en de afvalverwerking van hun verpakkingen. Welke materiaal is het beste? Of kan het zonder verpakking?
Bij deze keuze spelen allerlei zaken mee, want ieder materiaal heeft unieke eigenschappen. Voor het vervoer is het gewicht en formaat van belang. Zo is glas relatief zwaar vergeleken met papier of plastic. Hierdoor zal het vervoeren van het product meer uitstoot veroorzaken. Dat brengt luchtvervuiling met zich mee, wat neerkomt op verspilling van schone lucht. Een tweede factor is de levensduur. Zet je glas tegen papier af dan zie je dat glas oneindig vaak gerecycled kan worden zonder dat het materiaal kwaliteit verliest, terwijl bij papiervezels breken in het recycling proces waardoor deze niet oneindig gerecycled kunnen worden. Als we kijken naar het recyclingproces zijn er ook verschillen in de hoeveelheid energie die nodig is per materiaal. Het recyclen van glas kost bijvoorbeeld meer energie dan papierrecycling.
Voor iedere keuze valt dus iets te zeggen. In welk scenario worden grondstoffen het effectiefst gebruikt en betekend dit dan ook dit hier de minste ecologische impact is? Een LCA-studie helpt dit inzichtelijk te krijgen.
Vooraf al nadenken over materiaal en afvalfase
Een groot deel van de keuzes die invloed hebben op afval, wordt al gemaakt voordat het afval ontstaat. Namelijk tijdens het productontwerp, bijvoorbeeld in de materiaalkeuze. Het materiaal heeft invloed op hoe het product, als het afval wordt, verwerkt kan worden. En hoe beter het verwerkt wordt, hoe minder verspilling er plaats vindt. En dus is het van belang na te denken over de afvalfase en deze verbranden, recycling of hergebruik is.
Bij verbranding gaan grondstoffen verloren. In de meeste gevallen wordt er energie teruggewonnen, wat het gebruik van fossiele brandstoffen uitspaart. Verbranding blijft echter een laagwaardige oplossing met een negatieve milieu-impact.
Recycling is al een betere optie. Maar ook hierin vinden we verschillen. Neem bijvoorbeeld chemische recycling versus mechanische recycling. Chemische recycling kost veel energie maar levert in de meeste gevallen een hoogwaardige secundaire grondstof op. Mechanische recycling is minder vervuilend en energie-intensief, maar in veel gevallen is er sprake van ‘downcycling’, omdat het eindproduct laagwaardiger is dan de gebruikte producten die recycling het recycling proces in gaan.
Bij hergebruik is er bijna geen verspilling. Er is bijvoorbeeld wel transport, wanneer een product op een andere locatie wordt hergebruikt. Goed om te weten: dit is allemaal terug te zien in ons dashboard.
Het wordt hieruit duidelijk dat het doel is om afvalstromen zo hoogwaardig mogelijk te verwerken. Bij hoogwaardige verwerking is er maximaal grondstoffen- en waardebehoud en minimale milieu-impact. Minder verspilling dus.
Milgro's kijk op verspilling
Laten we nog even teruggaan naar het woord nutteloos in de definitie van ‘verspilling’; ‘op een nutteloze manier verbruiken’. Wanneer is het gebruik van grondstoffen nuttig en wanneer niet? Volgens Milgro is ons wereldwijde grondstoffengebruik verspillend zolang het bijdraagt aan het verdere uitputten van de aarde. Grondstoffenverbruik binnen de grenzen van de aarde is verantwoord. Een mooie meetmethode hiervoor is Earth Overshoot Day. Die houden wij zelf aan als graadmeter.
De uitdaging zit hem erin om veel slimmer om te gaan met het gebruik van grondstoffen. Meten is weten. Vanuit inzicht in het verbruik en gebruik van grondstoffen kunnen we prioriteiten en acties bepalen. Concreet: wij zien met elke optimalisatie van afvalstromen minder grondstoffenverlies en minder milieuschade. Een stap vooruit dus naar een circulaire economie waarin we binnen de limieten van de aarde leven en een Earth Overshoot Day niet langer bestaat.
Verspilling meten in CO2 en meer
We begonnen dit blog met de belofte dat je iets nieuws zou ontdekken over verspilling. We hopen helder te hebben gemaakt hoe breed dit begrip eigenlijk is. Bij Milgro zijn we elke dag bezig om verspilling in al haar vormen tegen te gaan – vanuit de missie om de wereld afvalvrij te hebben voor 2040.
Vanuit de gedacht dat je vanuit inzicht kunt sturen, bieden wij onze opdrachtgevers een dashboard met data op afvalstromen en ook op verspilling. Op dit moment drukt Milgro de verspilling van grondstoffen en de ecologische schade ervan uit in CO2-equivalenten. CO2-uitstoot is een veelgebruikte milieu-indicator voor klimaatverandering. We werken er hard aan om onze metingen te verbreden, zodat ook de andere vormen van verspilling op gebied van watergebruik, vervuiling, uitputting van schaarse grondstoffen en biodiversiteit worden meegewogen. Dit is voor ons zowel logisch als noodzakelijk. De grondstoffentransitie, de klimaattransitie en de opgaven op het gebied van biodiversiteit zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden door de keuzes die we maken in hoe we omgaan met grondstoffen. Het voorbeeld van de fleecedeken toont aan dat een brede blik en inzicht in impact noodzakelijk zijn om deze complexe uitdagingen te navigeren.
Aan de slag tegen verspilling?
Als we een samenvatting van dit blog zouden geven, zou het zijn: verspilling is complex. Hierin inzicht verschaffen is een belangrijke voorwaarde om met verspilling aan de slag te kunnen. Via ons online dashboard krijgen onze opdrachtgevers inzicht in verspilling. Het dashboard geeft een data weer die via de LCA-methodiek ie berekend op de ecologische en economische impact van afval- en grondstofstromen. Het toont ook het verschil in impact wanneer er gekozen wordt voor een andere verwerkingsmethode.
Meer weten?
Meer weten over de voordelen van dit dashboard voor uw organisatie? Boek een vrijblijvende online demo.
