Wanneer is iets afval? De vraag lijkt gemakkelijk te beantwoorden, maar de praktijk blijkt complexer. Toch is voor veel bedrijven de vraag of een restproduct afval is, van cruciaal belang. Een blik op de definitie van afval en hoe die de circulaire economie beïnvloedt.
Wat is afval?
Misschien denk je: waarom zou je je daar druk om maken? Maar de wetgever hanteert strenge eisen rondom afval, om de volksgezondheid en het milieu te beschermen. Materialen zoals asbest, batterijen en voedsel dat over de houdbaarheidsdatum is, kunnen immers serieuze gezondheids- en milieurisico’s met zich meebrengen. Door wettelijk vast te leggen wat afval is en hoe we met dat afval moeten omgaan, zorgt de overheid ervoor dat gevaarlijke stoffen niet zomaar in de samenleving worden verspreid.
Afval? Weg ermee!
Voor veel bedrijven is de wettelijke definitie van afval allesbepalend. Als bedrijf wil je namelijk voorkomen dat secundaire materialen die je produceert of gebruikt als afval worden geclassificeerd. Want zodra een materiaal als afval wordt bestempeld, leidt dit tot administratieve en lasten en juridische en economische risico’s. U begrijpt: dat is slecht nieuws voor wie ‘afval’ circulair wil inzetten.
De wettelijke definitie van afval: ruim als een afvalcontainer
De definitie van afval dateert al van 1975. Volgens die definitie is een afvalstof: “elke stof of elk voorwerp waarvan de houder zich ontdoet, voornemens is zich te ontdoen of zich moet ontdoen.” Deze brede interpretatie zorgt ervoor dat veel materialen die potentieel opnieuw kunnen worden gebruikt, regelmatig toch als afval worden beschouwd en daardoor verloren gaan.
Niet alles wat overblijft na een productieproces is automatisch afval. Een bijproduct, bijvoorbeeld, is een materiaal dat zonder verdere verwerking kan worden gebruikt. Denk aan pulp die overblijft bij de productie van sinaasappelsap en in de voedingsindustrie wordt toegepast. Wanneer een afvalstof wordt behandeld zodat het opnieuw als product gebruikt kan worden, kan het de einde-afvalstatus krijgen. Dit betekent dat de stof niet langer als afval wordt gezien en dat andere regelgeving van toepassing is.
Afvalstof of niet-afvalstof? Het toetsinstrument
Een belangrijk instrument om vast te stellen of iets wel of geen afval is, is de Handreiking afvalstof of niet-afvalstof. Dit document bevat drie toetsingscriteria om te bepalen of sprake is van een afvalstof. Simpel gesteld: in de basis zijn alle reststromen afval, maar als aan alle drie de toetsingscriteria wordt voldaan, kan een stof mogelijk als niet-afvalstof worden beschouwd. De drie criteria:
- Is het gebruik van het materiaal zeker?
Er moet zekerheid zijn dat het materiaal daadwerkelijk gebruikt wordt, bijvoorbeeld door de houder of een andere partij. Bovendien moet het materiaal ook geschikt zijn voor dit gebruik. Het gebruik moet praktisch haalbaar en realistisch zijn. In de rechtszaak van Donal Brady tegen Environmental Protection Agency oordeelde het Europese Hof van Justitie bijvoorbeeld over de vraag of de drijfmest die een boer opsloeg om later te verkopen, als afval classificeerde. Omdat drijfmest tijdens de opslag veel ammoniak uitstoot, had EPA deze rechtszaak tegen de boer aangespannen. Het Hof oordeelde dat de mest niet als afval maar als bijproduct classificeerde, omdat het zeker was dat de mest verkocht zou worden en niet zomaar opgeslagen bleef. - Is het gebruik van het materiaal rechtmatig?
Als je een materiaal wilt hergebruiken, moet je ook bewijzen dat dit hergebruik voldoet aan alle geldende wetten en regels. Het gebruik moet wettelijk in orde zijn en moet veilig zijn voor mens en milieu. Neem poederkoolvliegas: een reststof die ontstaat bij de verbranding van kolen in elektriciteitscentrales. Deze stof wordt vaak gebruikt als verstevigend bindmiddel in asfalt, maar moet daarvoor wel eerst voldoen aan de regels voor bodemkwaliteit en geregistreerd zijn volgens de REACH-wetgeving. - Is het gebruik van het materiaal voldoende hoogwaardig?
Het gebruik moet ook efficiënt en duurzaam zijn, zodat natuurlijke hulpbronnen optimaal worden benut. Want zelfs als een materiaal zeker en rechtmatig kan worden gebruikt, kan het gebruik toch niet optimaal zijn vanuit een milieuoogpunt. Hoogwaardig gebruik wordt ook gemeten door de afval-hiërarchie uit het Europese kaderrichtlijn afvalstoffen. Een voorbeeld van ‘hoogwaardig gebruik’ is de recycling van citrusschillen door er olie van te maken. Als de schillen anders zouden worden verbrand, is het gebruik voor olieproductie hoogwaardiger.
Gevolgen van de afvaldefinitie: obstakels voor de circulaire economie
Als een materiaal of stof niet aan alle drie de hierboven omschreven criteria voldoet, wordt het als afval gedefinieerd. Zodra een materiaal de status van afval krijgt, veranderen de spelregels:
- Juridische gevolgen
Bedrijven die met afvalstoffen werken, krijgen te maken met een wirwar aan regels en administratieve lasten. Ze moeten vergunningen aanvragen, registratieverplichtingen naleven en voldoen aan strikte acceptatieprocedures. Deze lasten beperken hun flexibiliteit, zeker wanneer ze innovatief willen omgaan met hun restmaterialen. - Economische gevolgen
Omdat afvalstromen vaak als risicovol worden beschouwd, kan het transport en de verwerking van deze materialen leiden tot extra kosten en onzekerheden. Het classificeren van iets als afval maakt het hergebruik of de terugname van materialen, zoals retourlogistiek, ingewikkelder. Dit geldt bijvoorbeeld voor bedrijven die afvalproducten willen hergebruiken als grondstof voor nieuwe producten. - Belemmeringen voor innovaties
Circulaire initiatieven, zoals het hergebruik van materialen of recycling, worden vaak ontmoedigd doordat deze materialen als afval worden geclassificeerd. Wetgeving lijkt vooral een obstakel te vormen, terwijl voor hergebruik en 'repurpose' meer ruimte is.
Wetgeving en de circulaire economie: tijd voor hervorming?
De strikte afvalwetgeving is bedoeld om gezondheid en milieu te beschermen. Maar de ruime interpretatie van de afvaldefinitie zorgt voor belemmeringen voor bedrijven die circulaire initiatieven willen ontplooien, in verschillende sectoren. In de bouw- en sloopsector ontstaat bijvoorbeeld veel afval dat in theorie opnieuw gebruikt kan worden, maar door de classificatie als afval geen tweede leven krijgt. En ook de voedingsmiddelenindustrie loopt tegen belemmeringen aan bij voedselresten die bijvoorbeeld in veevoer of als compost nog een waardevolle toepassing kunnen hebben.
De noodzaak van een herziening van de afvalwetgeving
De afvalwetgeving zit de huidige circulaire economie dus soms wat in de weg. Hoewel de afvaldefinitie is opgesteld om milieu en gezondheid te beschermen, sluit deze niet altijd aan bij de uitdagingen van vandaag. Het proces om met afvalmaterialen te mogen werken is een juridische en bureaucratische zoektocht, zo beschrijft het bedrijf Rotterzwam, dat paddenstoelen kweekt op koffiedik, op zijn website. Dit zou niet nodig moeten zijn, zeker niet als het doel is om afval om te zetten in waardevolle grondstoffen.
Trends en toekomstige ontwikkelingen
Gelukkig zijn er wel veranderingen zichtbaar. De EU heeft verschillende initiatieven gelanceerd om circulaire economie te stimuleren en ook in Nederland wordt steeds meer nagedacht over aanpassingen in de wetgeving om duurzame innovatie te bevorderen. Het aanpassen van regelgeving om materialen gemakkelijker de einde-afvalstatus te laten verkrijgen en het creëren van duidelijke richtlijnen voor circulaire processen, zou bedrijven helpen hun doelen te bereiken zonder juridische hindernissen.
Conclusie: ruimte voor verbetering in wet- en regelgeving
De afvalwetgeving is een belangrijk instrument om de gezondheid van mens en milieu te beschermen. Maar in de huidige context, waarin de transitie naar een circulaire economie centraal staat, blijkt deze wetgeving soms een obstakel te vormen. De ruime interpretatie van afval zorgt ervoor dat materialen die opnieuw gebruikt kunnen worden vaak onterecht als afval worden geclassificeerd. Er is dus ruimte voor verbetering. Door de wetgeving te moderniseren en beter aan te laten sluiten op circulaire processen, kunnen we innovaties stimuleren en bedrijven ondersteunen in hun streven naar een duurzamere toekomst.
De positieve benadering van afval: een grondstof die de weg kwijt is
Bij Milgro definiëren we afval als een grondstof die de weg kwijt is. Als waardevolle grondstoffen in afvalstromen terechtkomen en worden verbrand of gestort, zijn ze niet langer beschikbaar voor de mens of de natuur. Zo verliezen we deze grondstoffen voor altijd. Zonde. Volgens Milgro moet afval niet langer worden gezien als een probleem dat moet worden opgelost, maar juist als een kans om waarde te creëren. De vraag ‘Hoe kunnen we het afvalprobleem oplossen?’ is dan ook een onterechte. De vraag die werkelijk centraal zou moeten staan: hoe kunnen we gebruikte grondstoffen op de beste manier navigeren naar bedrijven die er opnieuw waarde uit kunnen halen?
Gedoe met afvalwetgeving? Milgro helpt
Wil je jouw circulaire ambities in lijn krijgen met de afvalwetgeving? Milgro denkt graag met je mee. Of je nu tegen obstakels aanloopt of innovatieve ideeën hebt, we helpen je graag. Laten we samen kijken hoe we de afvalregels kunnen ombuigen naar kansen voor een duurzamere toekomst.
